Dank voor je brief, fijn om weer van je te horen. Tja, ‘groots, werelds en stabiel.’ Ik herken me erin, maar dan wel zonder dat mijn ego er een rol in speelt. En daar ontkom je meestal niet aan, anders ben je ‘verlicht’ en dat ben ik niet. Als mijn ego spreekt, dan verwijt ik mezelf keer op keer: als je dan zo groots, werelds en stabiel bent, waarom heb je dat dan niet op die manier in de wereld gezet, waar ben je al die tijd en misschien nog steeds wel bang voor geweest?
Zelf en ego
In de filosofie heb ik mij vooral beziggehouden met het denken van de Franse filosoof Paul Ricoeur, die in 2005 is overleden. Hij zegt ergens: ‘De tekst met z’n universele kracht om werelden te openen geeft een zelf aan het ego.’ Het zelf is dan de ontvangende instantie in het menselijk bewustzijn die betekenis krijgt uit opvoeding, opleiding en milieu en uit alle uithoeken van de maatschappij, de wereld, de culturen, religies, enzovoorts (waar de teksten maar over gaan), terwijl het ego daaraan vervolgens betekenis probeert te geven. Als het dus om groots, werelds en stabiel gaat, dan draait het vooral om mijn zelf, waarbij mijn ego in het bijna niets verdwijnt. En dat vind ik wel een fijn gevoel, als een schip op de golven, gedragen door de liefde.
Hoe meer het ego in het gedrang komt, hoe angstiger, groter en dwingender het wordt.
Maar er is ook een andere kant. Er is zoveel om betekenis aan te geven dat je wel keuzes moet maken en hoe doe je dat dan, zoveel ook dat mij schokt, zoveel liefde die ik uit angst niet heb durven ontvangen, zoveel strijd met mensen, instituten die mijn zelf niet de ruimte gunden die het nodig had maar het in hun eigen gesloten systemen wilden opsluiten. Zoveel, dat het wereldje waaruit mijn zelf betekenis kreeg van tijd tot tijd heel erg klein werd en mijn ego weinig stabiliteit meer kende en uit een soort van zelfverdediging groter en groter werd. Oh ja, ik ken de donkere tijden waar jij over schrijft vanuit eigen ervaring. Hoe meer het ego in het gedrang komt, hoe angstiger, groter en dwingender het wordt, hoe minder betekenis het zelf aan het ego kan doorgeven. En dat heb ik voor mijzelf nooit willen accepteren.
Liefde en dood
Voor Sigmund Freud was de strijd tussen de twee giganten eros (seksuele liefde) en thanatos (dood) bepalend voor de ontwikkeling van de ziel en het bewustzijn van elk mens. Met die strijd heb ik in mijn eigen leven ook veel mee van doen gehad, Annabel.
Ik heb veel angsten en onvervulde verlangens in mijn leven onder ogen moeten zien.
Van Paolo Coelho’s boek De alchemist heb ik geleerd dat de schat waar je je leven lang naar op zoek bent geweest in je eigen achtertuin begraven ligt. Ik heb veel angsten en onvervulde verlangens in mijn leven onder ogen moeten zien. En elke keer ging ik ze op een soort van psychoanalytische manier tegemoet, gewoon omdat ik nieuwsgierig ben en niet uit angst wil leven. Zo heb ik ook mijn familiegeschiedenis geprobeerd te reconstrueren en kwam daar de liefdevolle band die mijn ouders met elkaar hebben gehad tegen, waarmee ze ondanks alles veel moois in de wereld hebben gezet.
In een ander boek – in de geest van Leven in liefde van Deepak Chopra, ook een aanrader - las ik dat je meest intense verlangen vaak ook je diepste angst is en daarmee je levensopdracht. Dat sprak mij zeer aan. De angst was logisch te verklaren: intimiteit en seksualiteit hebben in de orthodoxe geloofsrichtingen vaak met dood, hel en verdoemenis te maken en dat was in mijn familie ook zo. Die waren voor het programma dat ik als vierjarig kind voor mijn leven had gemaakt al aardig bepalend. Vanwege de ziekte vanaf mijn geboorte en vroege dood (tumor in de hersenen) van mijn moeder, kreeg dat allemaal nog extra betekenis. En toch was er ook iets anders: onvoorwaardelijke liefde, zorgzaamheid, scheppingskracht, out of the box-denken, kortom: licht in de duisternis.
Ik heb niks met een almachtige of met een alwetende God, wel met een liefdevolle God, die ons net zo hard nodig heeft als wij Hem
Met beide kanten ben ik als 17-jarige puber de wereld in gegaan op zoek naar de schat in mijn eigen achtertuin. En nu ervaar ik de liefdevolle band van mijn ouders – hoewel ik daar zelf weinig bewust van heb meegekregen - als hulpbron. Het zit kennelijk in mijn genen, heeft me door mijn niet al te gewone leven heen geloodst en helpt me nog steeds om in donkere tijden het licht te zien en/of te verbeelden. Dit verklaart denk ik ook mijn godsbeeld waar ik veel inspiratie uit haal. Ik heb niks met een almachtige of met een alwetende God, wel met een liefdevolle God, die ons net zo hard nodig heeft als wij Hem, zoals Gerard Reve eens schreef in een persoonlijke geloofsbelijdenis.
Donker en licht
Ik heb mijn leven lang gestreden voor mijn zelf en niet voor mijn ego. Waar ik uiteindelijk altijd naar heb gezocht, is zoiets als de intimiteit van mijn ouders die echt voor elkaar wilden gaan, en waar ik uit voort ben gekomen, maar wat gruwelijk mis is gelopen door de ziekte en dood van mijn moeder op jonge leeftijd. Een groot ego brengt niks (nieuws), maar zonder ego kan een mens niet leven. Het New Age-ideaal van leven zonder ego onderschrijf ik absoluut niet. Ricoeur heeft mij weliswaar geholpen om zelf en ego op een leefbare manier met elkaar te verbinden, maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Het gaat vaak gepaard met innerlijke strijd, donkere tijden en spirituele crisis waarin je ontdekt dat je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen leven en je niemand anders dan jezelf de schuld kunt geven van alles wat daarin is fout gegaan.
Caroline Miss noemt dat in haar boek Anatomy of the Spirit (een aanrader) ‘the black night of the soul’. En volgens haar is het belangrijk om het te doorstaan met het vertrouwen dat elke zwarte nacht eindigt in een nieuw licht dat schijnt op nieuwe, begaanbare levenspaden. Zo is volgens mij mijn levensideaal gegroeid om deel uit te maken van en dienstbaar te zijn aan een groter geheel dan mijn eigen beperkte ego. Het ego krijgt dan weer een bescheiden, ontvangende en dienende functie in liefdevolle verbinding met het zelf. En het mooie is dat dit nooit ophoudt, het is een levenslang voortgaand proces.
In donkere tijden helpt mij de kunst van het niets doen (voor zover de omstandigheden dat toelaten natuurlijk) en het in vertrouwen laten gebeuren en - in dezelfde lijn - ook veel slapen. Ik ben altijd erg fan geweest van de Zweedse schrijfster Marianne Fredriksson en ik heb net haar boek Simon gelezen. Ook dat is in dit verband (van donker en licht) een aanrader. En in lichtere tijden is er voor mij dan altijd weer veel Entdeckungsfreude!
Het gaat hier om universele verbanden, waarin alles met alles en ieder met ieder is verbonden.
Coronatijd
En zo sta ik nu ook in de coronacrisis. Alleen het oervertrouwen dat daar nodig is gaat verder dan mijn eigen psychologische of spirituele toestand. Het gaat hier om universele verbanden, waarin alles met alles en ieder met ieder is verbonden, waar het menselijke verstand ontoereikend is, en waar volgens mij de liefde de enige kracht is die het erin uithoudt en dwars door alle muren heen scheppend werk verricht. Subtiele energie die verbindend en creatief werkt.
Aan de ander kant baart de lockdown toestand waarin alle systemen zich in zichzelf opsluiten grote zorgen. Het voelt wiebelig allemaal, nieuwe uitdagingen in een spannende tijd, maar ik ga wel voor de coherente hartsverbinding op basis van die subtiele, universele en scheppende energie.
Iets hiervan hebben we de afgelopen maand ook in de persoonlijke sfeer ervaren. Wij hadden een heel lieve hond, Gaya, die in één maand totaal afgetakeld is. Uiteindelijk bleek dat ze een tumor in de hersenen had met uitzaaiingen in haar hele lijf, zodat we haar vorige week maandag hebben moeten laten inslapen. Ze is maar zeven jaar geworden en het onverwachte van het hele gebeuren maakte het proces om haar los te laten moeilijk en pijnlijk. Toch hebben we sinds gisteren weer een pup en die brengt een hoop licht in deze duisternis. Echt heel fijn.
Jij helpt me trouwens enorm om m’n gedachten weer eens op een rijtje te zetten en opnieuw de balans op te maken van waar en hoe ik nu ben. Dank daarvoor! En hoe is het met jou in coronatijd? Vlieg je ook nog, en zo ja, waarheen? En hoe is het in Amsterdam nu de maatregelen weer wat versoepeld worden? Gaan jullie kinderen alweer naar school? En de Buurtbuik, hoe gaat het daarmee, zien jullie ook van alles veranderen?
Nou, in ieder geval heel veel sterkte en goeds voor de komende tijd en ook stille momenten waarin je kunt reflecteren en schrijven. Ik zie uit naar je volgende brief. En ik wens jullie een fijn Pinksterweekend.
Met een warme groet,
Jan
