Uitvinden wat een moeder is

Lieve Annette,

Je zag het goed: het viel me wat zwaar om terug te schrijven. Deze tijd, de tijd van lockdowns en sociale isolatie, is intens voor ouders. Soms wreed, soms onveilig: als de scholen weer dicht zouden gaan ben ik bezorgd over de leerlingen die we in de vorige lockdown kwijtraakten, die verdwenen op de radar van docenten, intern begeleiders en schoolpsychologen. En bezorgd voor alleenstaande ouders. Als je je kinderen alleen opvoedt, heb je je dorp nodig. Een goede vriendin van me zegt: “Als je alleen opvoedt, is het nodig dat je gezin poreuzer is. Dat er meer ruimte is voor vrienden en buren en familie om binnen te lopen en een rol te spelen.” De situatie met corona zorgt voor een nieuwe sterke nadruk op ‘huishoudens’ als afgesloten, veilige units; het oude burgerlijke ideaal, en dat werkt nu eenmaal voor sommige mensen prima en voor andere niet.

Voor mij niet - mijn kritische, vrije denkersgeest vindt het gewoon stom en een intellectuele en sociale stap achteruit om 'the nuclear family' als norm weer zo vanzelfsprekend te horen uit de mond van onze minister-president. En de vrouw die ik privé ben, vindt het gewoon een beetje saai en eenzaam en spannend.

Mijn zoon is begin september uit huis geplaatst

Maar om iets te delen dat veel persoonlijker en dichter bij huis is: mijn moederschap is überhaupt niet licht op het moment. Laat ik me over mezelf heen zetten en je daar wat over schrijven. Ik ben echt benieuwd naar je blik, zowel als mens als de professional die je bent. Want hemel: ik ben onderzoeker naar de culturele constructie van 'het kind', en jij werkt bij de kinderbescherming. We zijn beiden ook professioneel aan het nadenken over kinderen, opgroeien, hoe de kwetsbare relatie is tussen grote mensen en kleine mensen, met alle verschillen in macht en verantwoordelijkheid en hulpbehoevendheid tussen die twee, en tegelijk ook alle overeenkomsten. (Spoiler: als onderzoeker betoog ik dat we de verschillen tussen volwassenen en kinderen vaak flink overdrijven.)

Mijn zoon is begin september uit huis geplaatst. ‘Uit huis geplaatst’ klinkt nogal dramatisch: hij is in feite gewoon verhuisd. Omdat het hier niet goed ging met hem, en daardoor met niemand in huis. Hij is dertien. Een intelligente en kwetsbare jongen, gevoelig en ongevoelig, verfijnd en een lompe bonk beperktheid, liefdevol en wreed, maar wreed vooral per ongeluk. Als je niet op de radar hebt dat andere mensen pijn hebben als ze pijn hebben, is het makkelijk om alleen te handelen vanuit je eigen impulsen, en dat kan hij goed. Tegelijk is hij de solidaire zoon die eens keihard vanaf zijn zolderkamer naar beneden riep, met een lekkere mix van bozigheid en kolderieke ironie: “Nou, zus! Ga jij anders maar eens proberen in je eentje drie kinderen op te voeden!” Zijn kleine zusje bleef gillen dat ik de enige niet-lieve moeder op aarde was, omdat ze haar zin niet kreeg en vijf was, en hij pikte het niet. Dát is empathie en solidariteit. Dus ik heb een zoon die zowel fijngevoelig is als stomp, zowel beperkt als briljant, en zowel op afstand als van mij.

Ik heb hem gewoon in de trein naar zijn grootmoeder en grootvader gebracht. Maar dan daarna.

Maar goed, hij heeft een hersenbeschadiging door een lange, lange serie hartoperaties. En autisme. Met ons samenleven is sociaal teveel voor hem, en het gevaar dreigde dagelijks dat hij van de druk daarvan agressief werd. Hij woont nu bij mijn moeder en stiefvader. Mijn moeder was indrukwekkend: kalm en sterk en vastbesloten om hem van me over te nemen. Ze ging er als een boom voor staan.

Zo'n uithuisplaatsing kan zachter dan het klinkt. Ik heb hem gewoon in de trein naar zijn grootmoeder en grootvader gebracht. Maar dan daarna. Daarna komt natuurlijk het opdweilen. Ik zit nu aan een nieuwe tafel die ik heb gebouwd (doen is mijn favoriete coping). Kijk naar buiten. En vraag me af wat een moeder is. Wat een goede moeder is. Hoe ik een goede moeder ga zijn. Of ik het in me heb. Wat ervoor nodig is.

Alle lieve vrienden die me willen troosten door te zeggen dat ik allang een fantastische moeder ben zijn werkelijk lief, maar het helpt nu even niet. Dit is reëel: ik moet opnieuw uitvinden wat een moeder is. Wat er nodig is.

En waar we in maart nog lief en romantisch deden over het naar binnen keren, heb ik er nu echt genoeg van.

De coronatoestand helpt daar niet bij, kan ik je zeggen. De wereld is in een idiote toestand. En waar we in maart nog lief en romantisch deden over het naar binnen keren, heb ik er nu echt genoeg van. Ik verlang naar een wereld die vertrouwd en zichzelf is, met vrienden en foyers van theaters vol mensen, en cafés waar je zomaar aan de bar even een arm om iemand heen kunt slaan als je wat brutaal bent aangelegd en je hebt er net even zin in.

In mijn onderzoek doe ik een goede slag om ‘het kind’ zoals we dat grofweg tijdens de Verlichting zijn gaan construeren, te ontleden. Allemaal leuk en kritisch en werkelijk razend interessant. Ik ontrafel langzaam het racisme dat diep ingebed is in ons kindbeeld, de heteronormativiteit, het validisme, laag na laag pel ik eraf en ik hou daarvan, omdat ik het liefdevol werk vind. De culturele beelden en vooroordelen afpellen die ons hinderen om eerlijk en goed naar elkaar te kijken. Maar de ironie wil dat ik tegelijk met traumahulpverleners om tafel zit en hechtingsspecialisten die me eigenlijk een goed zetje geven om eens terug te gaan naar Rousseau en aanverwanten. Naar gewone, simpele ideeën als 'kinderen zijn onschuldig': een notie waar ik een heel hoofdstuk lang een kritische hakbijl in zet. In mijn PhD is ontwikkelingspsychologie, hoe interessant het veld ook is, deels een beetje de vijand. Wat een truttig en conservatief humanistisch idee van volwassenheid wordt daar vastgehouden! Maar in mijn leven met mijn kids kan ik me geen arrogante kritische afstand veroorloven: ik heb hulp nodig. Dus zit ik hier heel nederig te studeren op inzichten uit systemisch werk. En werk ik met een begeleider aan nieuwe ontbijt- en bedtijd rituelen, zodat mijn geschokte en verwarde dochters zich weer veilig gaan voelen. En om juist weer heel, heel, heel duidelijk te consolideren: ik ben de grote, en jullie zijn de kleintjes.

Wat een vermoeiend idee is het, dat we allerlei moeilijkheden moeten ervaren als een soort krachttraining. Alsof voortdurend sterker worden het doel is.

Ik ben benieuwd hoe je denkt over kinderen, volwassenen, opgroeien. Over veiligheid en hoe we voor de veiligheid van kinderen kunnen zorgen, en over alle gevallen waarin we daar gewoon niet in slagen. Ik begon aan dit onderzoek precies omdat ik een ziek kind heb - een kind dat ik niet kon redden als moeder. Daardoor ontdekte ik hoe taboe het is dat we niet alle kinderen kunnen redden. Dat ze niet allemaal een belofte voor de toekomst zijn.

Je schrijft me over fragiliteit en anti-fragiliteit. Wat ik heel fijn vind is hoe je wijst op dat idee dat 'what doesn't kill you makes you stronger', en dat dat ook een illusie is. Wat een vermoeiend idee is het, dat we allerlei moeilijkheden moeten ervaren als een soort krachttraining. Alsof voortdurend sterker worden het doel is. Alsof we niet al sterk genoeg zijn. Misschien hoeven we niet te groeien, maar is het mooier om goed te zorgen voor onze vitaliteit en zachtheid en gevoeligheid, door de dingen die ons leven supporten zo robuust in te richten dat we een beetje open kunnen gaan als de zon 's ochtends opkomt.

Nu ik dat schrijf denk ik aan de notie van 'opgroeien': een metafoor voor jeugd die kinderen 'omhoog' denkt, naar steeds groter. En dus sterker. Vooruitgangsoptimisme vertaald in hoe we kinderen zien. Kathryn Bond-Stockton schrijft over kinderen in termen van 'growing sideways'. Misschien ben ik dat aan het doen?

Veel liefs,

Isis

Ik zag ook je link nog over deepfake

Hoi Myriam,

De tijd vliegt voorbij, ik las net jouw eerdere brief terug en besefte meteen dat er in die weken al zoveel veranderd is. Wel leuk dat de brieven zo ook een soort tijdcapsule of dagboek worden voor onszelf.

Het boek van Harari heb ik niet gelezen, maar het wordt me wel door meerdere mensen aangeraden, dus het staat op mijn lijst. Sowieso een interessante stelling dat de ontwikkeling van de mensheid eigenlijk een weg naar beneden is, in plaats van omhoog. Losse associatie, maar het doet me ook denken aan een bericht over een missionaris die naar een eiland in de Indische Oceaan ging waar nog stammen wonen die geen contact hebben met de rest van de wereld. De missionaris werd verwelkomd met pijl en boog en heeft het zelf bezoek zelf niet meer kunnen navertellen. Ik vind het fascinerend dat er een plek is waar mensen zijn die niets van de agrarische revolutie en alles wat daarna kwam hebben meegekregen en zoals Asterix en Obelix als enige weerstand bieden tegen de rest van de wereld.

Wat je vriendin stelt klinkt wel cynisch, maar ik kan me voorstellen dat je er af en toe zo over denkt. Gelukkig handelt ze er niet naar met betrekking tot haar eigen ouders. Wat mijn eigen ouders betreft ben ik niet echt bang, meer berustend. Corona zal er nog wel even zijn en vormt wat dat betreft een permanente dreiging. Gek om te zeggen, maar dat went. In ieder geval zijn de berichten uit de medische hoek hoopgevend, aangezien de ziekte beter te behandelen is en mensen gemiddeld een stuk minder lang in het ziekenhuis liggen. Zonder de ernst van de ziekte te willen bagataliseren, maar op dit moment maak ik me meer zorgen om de economische ontwrichting dan over het virus zelf.

Gekke paradox om met je camper de vrijheid op te zoeken, terwijl er nu overal regels van kracht zijn met als doel om de bewegingsvrijheid in te perken

Hoe is dat voor jou? Rondreizen lijkt me inderdaad lastig, aangezien overal andere regels gelden en mensen op verschillende manieren met die regels omgaan. Wordt je raar aangekeken als reiziger op de plekken waar je komt? Of zijn ze juist blij dat er weer buitenlandse toeristen zijn? Gekke paradox om met je camper de vrijheid op te zoeken, terwijl er nu overal regels van kracht zijn met als doel om de bewegingsvrijheid in te perken. Ik hoop dat jullie wel naar alle plekken kunnen reizen waar je graag naar toe wilt en dat je kunt genieten van de plaatsen waar je komt. Zoals je zelf ook stelt, denk ik dat je inderdaad relatief veilig bent, omdat je weinig direct contact hoeft te hebben met andere mensen buiten je camper om. Waarschijnlijk loop je in Amsterdam een stuk meer risico. Misschien kom je juist wel op onverwachte plekken, omdat je de plannen steeds moet bijstellen. Het lijkt me in ieder geval een goede oefening in je plannen en verwachtingen loslaten en gewoon genieten van de dingen die op je pad komen.

Nu ik dit schrijf staat Nederland aan de vooravond (vanavond persco) van een tweede lockdown en dat is toch wel harder gegaan dan ik dacht. In maart was alles nieuw en ook wel een soort van opwindend, in de zin van dat je iets meemaakt wat niemand nog heeft meegemaakt (zelfs mijn opa van 93 kan zich geen pandemie herinneren). Maar na een paar weken is de nieuwigheid eraf en begin je de consequenties beter te overzien. Gedurende de zomer was het leven voor mijn gevoel eindelijk weer een beetje genormaliseerd en was ik bijvoorbeeld weer voorzichtig bezig met het plannen van optredens, maar het kan allemaal weer in de ijskast. Om mij heen zijn ook veel mensen die de muziek omruilen voor een vak met meer toekomstperspectief, zoals programmeren of de zorg. Op zich een logische keuze, maar wel heel jammer om te zien dat getalenteerde muzikanten hun passie niet meer als beroep kunnen uitvoeren.

Ik heb een crowdfunding gedaan om een deel van het budget op te halen......

Zelf ga ik stug, en tegen beter weten in, door. Gelukkig heeft mijn vriendin een vast inkomen en heb ik nog wat klussen als grafisch ontwerper, we krijgen nog een kleine uitkering als aanvulling, dus we slepen ons er wel doorheen. Ik ben wel echt heel blij dat ik eindelijk een eigen album heb gemaakt (had al vijtien jaar die ambitie). Ik heb een crowdfunding gedaan om een deel van het budget op te halen en het was ook heel tof en hartverwarmend dat er zoveel mensen in mijn omgeving en zelfs onbekenden zijn die zo’n project willen steunen. Het was ook heel leuk om een groep bevriende muzikanten die niet eerder met elkaar hebben gespeeld in de studio samen te brengen en daar de muziek echt te laten ontstaan. Het is echt heel bijzonder om mee te maken dat het geheel echt groter kan groeien dan de som der delen. Alle muziek is nu afgemixt en ik ben er heel trots op. Ik zal je wel een link sturen als het online staat. En misschien zet ik me over mijn afkeer van Zoom-optredens heen en geef ik een online release party. 🙂

Ik vind het ook heel interessant wat je zegt over een sterk audiovisueel tegengeluid, tegen nepnieuws en populisten. Er is veel bullshit inderdaad (dat boek ga ik ook eens opzoeken). Waarschijnlijk was dat er altijd al, maar het lijkt steeds zichtbaarder te worden en een grotere stem te krijgen op internet, maar ook in traditionele media. Wat ik zelf lastig vind is dat je het niet lijkt te kunnen bestrijden zonder jezelf te bedienen van dezelfde middelen (populisme, simplisme) die je eigenlijk tegen wilt gaan. Ik blijf gewoon lekker genuanceerd en wollig doen en probeer maar niet te veel op Facebook te kijken. Ook is het bizar wat er technisch allemaal mogelijk is (ik zag ook je link nog over deepfakes), dat maakt het zoveel makkelijker om onjuiste informatie te verspreiden. Zelf heb ik het idee dat ik gemanipuleerde beelden nog wel kan onderscheiden van echte, maar het zal denk ik niet lang meer duren voordat echt en nep niet meer te onderscheiden zijn. Waren we maar nooit begonnen met landbouw.

We denken soms misschien te groots of extreem, maar het afgelopen jaar laat ook zien dat dingen wel degelijk van de ene op de andere dag anders kunnen

Maar laten we op een positieve noot eindigen. Ik denk uiteindelijk dat alles wat om ons heen gaande is ook voor verandering kan zorgen. Als de maatschappij van de ene op de andere dag veranderd kan worden om een virus tegen te houden, kunnen we diezelfde samenleving ook veranderen om bijvoorbeeld klimaatverandering of ongelijkheid tegen te gaan. We denken soms misschien te groots of extreem, maar het afgelopen jaar laat ook zien dat dingen wel degelijk van de ene op de andere dag anders kunnen. Ik las een tijdje terug de biografie van Alexander von Humboldt, de 19-eeuwse wetenschapper en ontdekkingsreiziger. Hij verzamelde wereldwijd gegevens over het klimaat en de natuur en zag als een van de eerste in dat alles met elkaar verbonden is en dat de mens een enorme impact heeft op zijn omgeving. In zijn tijd waren die ideeën nieuw en radicaal, nu is het een geaccepteerd en breedgedragen wereldbeeld. Dat is maar 150 jaar geleden, voor ons lijkt dat misschien lang, maar het is eigenlijk pas recente geschiedenis dat we als mensheid op deze manier naar onszelf en de planeet kijken. We kunnen veranderen – en als het moet ook snel.

Het is inmiddels al twee maanden geleden dat ik jouw brief ontving. Sowieso vind ik het eigenlijk wel grappig dat er steeds een lange periode tussen de brieven zit, dat draagt voor mij wel bij aan het echte briefschrijfgevoel. Ik kan me voorstellen dat je in de tussentijd ook alweer allerlei nieuwe dingen hebt meegemaakt. Ik ben heel erg benieuwd waar je tot nu toe allemaal geweest bent en hoe het is om met je gezin in een camper te reizen. Hopelijk lukt het onderweg ook om nog te dansen. Kun je online je lessen blijven volgen of kun je misschien aanhaken bij lokale dansklassen op de plek waar je bent?

Lijkt me ook leuk om andere onderwerpen aan te boren. Misschien heb je nog een leuk boek gelezen of een goede film gezien? Ik kijk uit naar je volgende brief in ieder geval!

Groetjes, Joost

Een matroesjka van tegenspoed

Lieve Mooniq,

Mijn hemel, wat een start van je jaar! Het spijt me zo te horen over deze matroesjka van tegenspoed, en ik hoop van harte dat je vader goed herstelt. En ik hoop vooral dat de Portugese studenten het slachtoffer worden van een soort karma- lawaaierige buren zijn verschrikkelijk.

Mijn jaar heeft tot nu toe een soortgelijke sombere toon aangenomen: mijn grootmoeder is vorige week overleden, hoewel, in een karakteristieke koppige beweging, het eerder de leeftijd dan Covid was die haar eind negentig uiteindelijk te pakken kreeg. Ze was een actieve schapenboerin tot haar 93e, dus ze had wel wat rust verdiend. Ze zal gemist worden, maar de Ierse katholieke traditie (waartoe die kant van de familie behoort) ziet de dood heel filosofisch.

Ze stierf in haar eigen bed, haar zoon zal de begrafenis leiden, haar tuinman zal het graf graven, en ze zal begraven worden naast haar man die ze al 15 jaar mist. Hadden we allemaal maar zoveel geluk!

De Oegandese verkiezingen zijn morgen, en het ziet er naar uit dat het een beetje chaotisch wordt, dus we blijven thuis en kijken naar Netflix.  'We', in deze versie, zijn ik en mijn partner, Anna. Geen van ons beiden is Oegandees en geen van ons beiden kan stemmen, maar de verkiezingen beinvloeden op dit moment ons hele leven. Als je alles over politiek wilt weten, zeg het me dan,  maar zo niet, dan zal ik er niet meer over schrijven.

Mijn vriendin is curator, ze runt een fotografieplatform, en we wonen in een klein huis dat verscholen ligt op een plek op de top van de Nakasero heuvel in het centrum van Kampala en dat we bij toeval vonden. De president woont vlakbij, en het zeer luidruchtige en drukke stadscentrum ligt maar een paar honderd meter van onze voordeur, en toch hoor ik, terwijl ik zit te typen, heel weinig, behalve een parelhoen en een papegaai.

Ik kwam hier net voor Kerstmis en hoopte volgende week woensdag terug te gaan naar Den Haag, maar met de nieuwe lockdownmaatregelen in Nederland plus de onzekere sfeer hier blijf ik waarschijnlijk nog een paar weken om af te wachten en wat van het stof te laten neerdwarrelen.

Ik begon deze e-mail te schrijven op 12 januari. Ik pauzeerde met het voornemen om mijn brief op de verkiezingsochtend af te maken. Op dat moment sloot de regering het internet enkele dagen af terwijl ze de verkiezingen vervalsten. Ik schrijf nu op 30 januari, ik ben nog steeds in Kampala. Het is nog steeds gespannen, maar de verkiezingen is achter de rug en de resultaten zijn gecertificeerd.
Het was een zeer vreemde verkiezing.

De mogelijkheid van geweld hangt nog steeds in de lucht, maar het is vreemd om te zien dat er in Den Haag de afgelopen weken meer rellen zijn geweest dan in Oeganda.

Ik ben nu van plan om op 13 februari in Den Haag te zijn, als alles goed gaat. De mogelijkheid van geweld hangt nog steeds in de lucht, maar het is vreemd om te zien dat er in Den Haag de afgelopen weken meer rellen zijn geweest dan in Oeganda. Het leven hier, daarentegen, is erg traag en saai geweest. Veiligheid is een kwestie van perspectief, denk ik.

Hoe voel je je nu? Hoe is het met je vader? En hoe gaat het met je verschrikkelijke buren? Ik hoop dat de Covid snel en gemakkelijk is verdwenen - mijn ouders (beiden in de 70) zijn volgende week opgeroepen voor vaccinatie en ik zou niet blijer kunnen zijn. Het zijn allebei actieve mensen, en mijn moeder heeft een druk sociaal leven, en de maanden van isolement zijn erg zwaar voor hen geweest, hoewel ze er erg stoïcijns onder bleven.

Heb je ooit een aantal jaren buiten je eigen land gewoond? Een van de gesprekken die we hier als buitenlanders die hier langere tijd verblijven altijd voeren, gaat over wat we als eerste zullen doen als we naar huis gaan. Mijn antwoord is altijd: kaas eten - de kaas hier is niet goed. Mijn zus (die ook in Den Haag woont en textielkunstenares is) schreef me gisteren en zei: "Normaal houd ik niet van winkelen, en ik ga niet graag naar de winkels, maar vandaag miste ik het gewoon echt om naar de winkels te gaan en dingen te zien". Heb jij ook zulke gevoelens? Wat mis je? Wat denk je dat hetgene is dat je tijdens deze lange Covidperiode extra bent gaan waarderen?

Hartelijke groeten uit zonnig Kampala, en mijn verontschuldigingen voor de trage reactie,

Will

P.S. Hier is mijn hond, die dolblij is dat ik langer blijf.

De islam is perfect, maar de moslim is niet perfect

Beste Joop,

 Zoals ik eerder in mijn vorige brief schreef heeft het geloof een grote invloed op mijn leven.

Als je je aan de richtlijnen van de islam houdt, leef je gelukkig en laat je ook anderen leven. Helaas zie ik dat niet in de praktijk. De islam heeft een stempel gekregen van terrorisme. Wij als moslims hebben de koran en sunah (regels) meegekregen. Als je je hier meer in gaat verdiepen, is het een vreedzaam geloof. De islam is perfect, maar de moslim is niet perfect. Zoals bij alle geloven of groepen zitten er rotte appels tussen.

Ik leer steeds meer over de islam en probeer het mijn kinderen mee te geven. Nou heb ik een heel stuk over de islam geschreven wat niet echt de bedoeling was. Maar als ik eenmaal begin te schrijven, gaan de emoties los en blijf ik schrijven.

Het is eigenlijk wel gek om een onbekende te schrijven. Tegenwoordig zit je veel op social media en reageer je snel op topics op Facebook of Instagram van onbekenden en begin je gauw een discussie of een praatje.

tryprepp (een trend uit Amerika).

 Ik run een horecabedrijf. Ik kook voornamelijk bio en gezonde voeding. Klanten bestellen voor een hele week maaltijden, zodat ze niet snel naar ongezonde voeding grijpen. Het heet tryprepp (een trend uit Amerika). Deze trend wordt in Nederland steeds populairder. Men wil graag gezond eten, maar heeft niet altijd tijd of zin om te koken. Je kunt een tryprepp-maaltijd  invriezen. Dan heb je voor elke dag gezonde voeding.

Veilig is het helaas niet in de buurt. Daar maak ik mij wel zorgen over. Als ik met de kids naar buiten wil, dan ga ik meestal naar verre speeltuinen.

Helaas worden onze woningen niet gesloopt of gerenoveerd. Ik ben dan ook op zoek naar een grotere woning, maar liefst niet te ver van Bos en Lommer.

 Ik dacht even snel te schrijven, maar ik zit met veel onderwerpen, waarover ik wil schrijven.

Ik hoop eigenlijk op een ontmoeting en samen een bakkie doen.

 Tot gauw,

 Adnan