Een avontuur buiten de orde van het dagelijkse

Beste Fleur

Deze brief heeft lang op zich laten wachten. Een bomvolle maand hier was zeker de oorzaak. Ik ben beland in een avontuur met een streamer voor een grote serie. En alhoewel de eerste scene nog geschreven moet worden vroeg het project al veel tijd.

Zo zat ik een week lang in een writers room om de serie op te zetten. Een groep schrijvers in een ruimte. De ene nog briljanter dan de andere. Tot overmaat van ramp was de conversatie in het Engels omdat een groep Canadezen ons aan de hand namen met een systeem om snel en efficiënt te brainstormen. In het Engels ben ik niet op m’n sterkst, ik schat zo’n 30% van wat ik kan.

Mijn man typeert mij als schaamtevol en schaamteloos

Wat een grappige ontdekking was, of eigenlijk meer een bevestiging van wat me wel eens eerder was opgevallen; als ik onzeker ben ga ik juist naar voren. Ik struikelde over m’n zinnen maar nam initiatief en stuurde de brainstorms regelmatig de kant op die ik wilde. Ik kon de soms glazige en meewarige blikken door mijn onnavolgbare zinnen blijkbaar voor lief nemen. En op de fiets naar huis schaamde ik me dood voor mijzelf. Mijn man typeert mij als schaamtevol en schaamteloos.

Een schrijver uit mijn team merkte na die writers room op dat het voelde alsof we een weekje waren teruggekeerd op de middelbare school. Tegen elkaar opbieden; wie komt met het beste idee? Een spierballengevecht over karakters en mogelijke verhaallijnen was het soms. Diegene met het hoogste woord kregen meer ruimte dan degenen die op de achtergrond bleven. Terwijl notabene de serie die we aan het bedenken zijn over ongelijke machtsverhoudingen gaat.

Hoe leef je een leven wat niet wordt opgeëist door werk

Over machtsverhoudingen praten terwijl we aan tafel zelf een scheve machtsverhouding creëren. Bizar. Wij mensen kunnen blijkbaar alleen de ander doorgronden en onszelf niet. Mijn broer was eens een keer aan het klagen dat onze vader vroeger niet veel aandacht voor zijn kinderen had en tijdens dat gesprek vroeg zijn eigen zoontje wel vijf keer om zijn aandacht maar kreeg die niet van mijn broer. Die tegenstrijdigheid van mensen vind ik fascinerend.

Wat leuk dat je zoveel plezier in het schilderen hebt. Een groot wit vlak en dan gewoon beginnen… da’s wel erg stoer. Schilderen lijkt me zo fijn direct, net als muziek maken. Het is er gelijk. Een toon aanslaan en die klinkt en een kleur op een doek die staat.

Ik heb genoten van je beschrijving over die feestjes. Van ongemak naar het antwoord: 'Op dit moment niks’ en hoe razend interessant dat eigenlijk is voor de ander. Hoe leef je een leven wat niet wordt opgeëist door werk, een vast stramien van activiteit.

Laten we vooral imperfecte brieven aan elkaar schrijven

Je schrijft over perfectionisme wat in de weg zit. Dat ken ik heel goed. Voor deze briefwisseling is dat natuurlijk niet nodig. Laten we vooral imperfecte brieven aan elkaar schrijven. Schreef ik terwijl ik bovenstaande al vier keer overgelezen heb. Haha.

Er zat ook iets bij mij in de weg in het schrijven van een antwoord op je brief. Die bomvolle maand beschreef ik al maar er waren ook mailtjes van dit project of ik een foto van mijzelf wilde sturen, over een ontmoetingsmiddag en over een misschien naderend einde van het project. Die mailtjes verbraken een beetje de magie van onze briefwisseling. Opeens moest ik nadenken of ik je wilde ontmoeten en vroeg me af; ‘wil Fleur mij ontmoeten? En stuurt Fleur wel een foto, en vindt ze het dan heel stom dat ik geen foto stuur?' Alsof de buitenwereld al heel vroeg aan ging kloppen terwijl wij voor mijn gevoel net begonnen zijn in een afgesloten ruimte van anonimiteit.

Het dilemma van wel of niet ontmoeten heeft zich vanzelf opgelost. De middag ging niet door. Maar het verzoek heeft me wel duidelijk gemaakt dat ik het liefst deze briefwisseling met jou anoniem wil en blijf doen. Omdat we onszelf dan kunnen ontslaan van het tot elkaar verhouden zoals we dat met zoveel mensen in ons dagelijks leven al doen. Ik heb me aangemeld voor dit avontuur. Om met iemand ervaringen uit het leven uit te wisselen die ik niet zelf heb uitgezocht. Een avontuur buiten de orde van het dagelijkse.

Dat jouw reden om mee te doen in eerste instantie was om anderen te helpen met Nederlands vind ik heel lief en dat je nu bent verzeild in deze uitwisseling ook best grappig.

Ik ga je nog wel een keer schrijven over mijn diepe liefde voor Madonna die ik als tiener had

Tja idolen. Ik ga je nog wel een keer schrijven over mijn diepe liefde voor Madonna die ik als tiener had en hoe die liefde verdampte en opeens in een seconde keihard terugkeerde toen ik jaren later naar een concert van haar ging en in huilen uitbarstte toen ze uit de rook tevoorschijn kwam. Ik zal je dan ook uit de doeken doen dat ik al vanaf mijn 10e geobsedeerd ben door de Top 40 en op mijn 50ste nog steeds op vrijdag om 18.00 uur opgewonden de nieuwste lijst check.

Voor nu wens ik je alvast een hele fijne decembermaand. En ben benieuwd wat je meeste dierbare kerstherinnering is.

Ho, Ho, Ho

Jacob.

Het klassenverschil in The great Gatsby is ook nu nog aan de orde

Beste Saeed,

Veel dank voor je bespiegelingen op The great Gatsby. Ik ben behoorlijk aan het worstelen met de vertaling naar theater, zeker voor jongeren. De roman is prachtig geschreven, vol associaties en beschrijvingen en biedt zoveel verschillende manieren van kijken en lezen. Een toneeltekst heeft hardere keuzes nodig, moet eigenlijk 'platter' zijn, met het risico dat de diepere laag verloren gaat of juist te dik bovenop ligt. Ik moet de tekst geweld aan doen om er theater van te maken, maar ik wil hem ook in ere houden. Dat is een uitdaging.. Ook moet ik ernaar kijken door de ogen van de jongeren die de tekst gaan spelen. Zij moeten zich ertoe kunnen verhouden, zich kunnen transformeren naar de personages. Mooi dat je zegt dat de roman het bewijs is van een heel tijdperk. Dat is toch van een ongekende kracht, dat je iets schrijft dat bewijs van een tijdperk wordt? Ik ben benieuwd welke literatuur en kunst bewijs van onze tijd gaan worden. Welke boeken worden over een eeuw nog steeds gelezen? Ik lees nu graag de boeken van Sally Rooney, zij schrijft ogenschijnlijk makkelijk en simpel, maar ze maakt de worstelingen van haar generatie zo goed voelbaar. De binnenwerelden van haar personages zijn zo dichtbij, dat het is alsof je erbij bent. Daarnaast schept ze tevens een afstand die ervoor zorgt dat je als lezer ook 'beschouwt', op een dieper niveau. Ik vind het knap als het je lukt als schrijver die twee niveaus aan te spreken bij de lezer.

Welke boeken worden over een eeuw nog steeds gelezen?

Het klassenverschil in The great Gatsby is ook nu nog aan de orde. Deze week stond in de krant dat waar je wieg stond in Nederland nog steeds beslissend is voor de hoogte van je inkomen later. Zoals het Nederlandse spreekwoord luidt: 'wie voor een dubbeltje geboren wordt, wordt nooit een kwartje'. In Amerika zou men dat spreekwoord nooit gebruiken, daar is the American dream het credo. Je moet erin geloven dat je een kwartje zult worden. Ten koste van alles. Ik las ook in een essay van Jia Tolentino, een Amerikaanse schrijfster die een boek vol essays schreef over het internet, dat de kracht van het kapitalistisch systeem is dat wij constant bevrediging najagen, maar die nooit helemaal vinden, waardoor we blijven jagen (en kopen). En daar is het internet natuurlijk een uitwas van; een manier om contact, liefde, erkenning, roem enzovoort te vergaren, maar nooit helemaal, nooit echt. Ik weet niet of er iets gaat veranderen na de coronacrisis en de verliezen zijn geteld. Ik heb ook in mijn eigen leven geleerd dat de mens met macht er alles aan doet om die te behouden en er baat bij heeft het systeem dat die macht ondersteunt in tact te laten.
En dat de mensen in dat systeem te bang zijn voor wat er zal zijn zonder die veilige, overzichtelijke structuur.

De kracht van het kapitalistisch systeem is dat wij constant bevrediging najagen.

Ik zie veel mensen steeds achterdochtiger worden over het beleid van regeringen met betrekking tot corona. Aangejaagd door fake news, populistische types en onzekerheid geloven ze dat we voor de gek worden gehouden. Dat de regering ons wil manipuleren en onderdrukken. Ze geloven dat het virus niet bestaat en dat er een verborgen agenda is. Ik ben benieuwd hoe deze beweging zich gaat ontwikkelen. Gaan deze mensen steeds radicaler worden of is het een tendens die ook weer zal kalmeren?
Het idee dat er niet meer zoiets bestaat als een feitelijke waarheid, of een gemeenschappelijke consensus over wat een 'feit' is vind ik wel angstaanjagend. Het gaat niet meer om wat er daadwerkelijk aan de hand is, maar om wat je gelooft dat er aan de hand is, of nog erger: Of je het eens bent of oneens met wat er aan de hand is. Als je het positief bekijkt (laat ik dat eens proberen) is dit wel de tijd van 'het verhaal', iedereen zoekt naar een kloppend narratief, een verhaal dat bij hem past, waar hij of zij zich bij thuis voelt; een geloof.

Denk je Jemen ooit nog te bezoeken? Wat mis je het meest? Mooi hoe Nizan anders over zijn land en Europa gaat denken door het in een ander perspectief te zien. Ik denk dat veel mensen dat niet kunnen, Nederlanders zijn er ook niet zomaar toe bereid de gruwelen van ons verleden onder ogen te zien. Of ze voelen zich er geen deel van, ze zijn niet verantwoordelijk. Ik denk dat het van belang is te voelen dat iedereen deel uitmaakt van de geschiedenis, dat maakt je niet persoonlijk verantwoordelijk, maar wel collectief.

En ik denk dat deel van het vrouw zijn (nog steeds) is dat je moet leven met de projectie en de druk van de mannenblik

Tja, roem.. Ik heb als klein meisje wel gedacht dat roem het hoogst haalbare was, maar ben daar gelukkig snel van teruggekomen.
Wat mij fascineert aan Marilyn Monroe heb ik heel lang niet goed kunnen duiden. Ik denk nu, op mijn 41e, dat het vooral het feit is dat ze door iedereen wordt toegeëigend, dat haar lichaam en haar identiteit zijn gekaapt en geconstrueerd en weer opnieuw zijn geconstrueerd in onze tijd; nu zien we haar als de miskende denker met de gehavende ziel, omdat die identiteit past bij onze projecties. En ik denk dat deel van het vrouw zijn (nog steeds) is dat je moet leven met de projectie en de druk van de mannenblik.
Dat een vrouw, meer dan een man, zich moet voegen naar maatschappelijke maatstaven en 'formats'. Zo moeten we nu toegewijde moeders zijn met bloeiende carrières ernaast en een verzorgd, gezond en fit lichaam.

En tja, de liefde. Ik denk dat er inderdaad een vorm van gelijkheid nodig is. Dat er geen inferieur en superieur moet zijn. Maar dat zijn natuurlijk wel de mechanismen waar we naar grijpen bij de onzekerheid die komt kijken bij de relatie tot een ander mens.
Er is een grote mate van vertrouwen nodig, in wie je zelf bent, om niet de ander nodig te hebben om je volledig te voelen.
Ik vind het leukste en het verschrikkelijkste van de liefde het 'niet weten'. In deze tijd wordt er veel meer en langer gedatet, door de apps die we tot onze beschikking hebben; kapitalistische liefde; je kan eindeloos door selecteren in de illusie dat je dan bij het beste van het beste uitkomt. Voordeel is dat je mensen ontmoet die je anders nooit was tegengekomen in je eigen sociale cirkel. Maar wat betekent een ontmoeting, als er duizenden andere mogelijke ontmoetingen onder de knop zitten?

Ik vind het leukste en het verschrikkelijkste van de liefde het 'niet weten'

Jammer dat ik de voorstelling op het Fringe festival niet heb gezien! Ik ben benieuwd naar de tekst.

Fijn toch, dat je kan slapen en zo even kan ontsnappen, dat lijkt me een gezonde manier om dat te doen.
Ik ben daar wel een beetje jaloers op.

Eigenlijk schrijven we al een soort van tekst nu samen, met deze brieven.

Groet,
Marjet

Een steen in de rivier, die iets verandert aan wie we zijn en hoe we verder met elkaar willen

Ha John,

Op het moment dat jij Den Doolaard las, las ik redes van George Orwell in een piepklein boekje Fascism and Democracy. Redes die hij tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef.

Ook hij realiseerde zich dat niet de bommen de grootste dreiging waren. ‘The very concept of objective truth is fading out of the world….This prospects frightens me more than bombs’.

In de rede Visions of a Totalitarian Future uit 1942 kiest hij de Spaanse Burgeroorlog als uitgangspunt en schetst hij hoe de ‘geschiedenis stopte in 1936’ toen hij zag hoe de waarheid over de gebeurtenissen geweld werd aangedaan. ‘And I saw newspapers in Londen retailing these lies and eager intelectuals building emotional superstructures over events that had never happened. I saw in fact history being written not in terms of what happened but of what ought to have happenend according to various ‘party lines’.

Misschien nog niet zo heel erg, ware het niet dat de enige propagandastrategie voor de nazi’s en fascisten was om zich voor te doen als christelijke patriotten, die Spanje zouden redden van een Russisch dictatorschap. De betrokkenen suggereerden dat het leven in het Spanje een grote slachtpartij was, waarbij ze de Russische interventies enorm overdreven. Een van hun leugens (en die van de katholieken) betrof de Russische aanwezigheid in Spanje. Toegewijde Franco ‘partizanen’ geloofden daar ook in: er werd geschat dat er een half miljoen Russen in Spanje zou zijn.

Maar er was geen Russisch leger in Spanje. Er was misschien een handvol piloten en er waren wat technici, een paar honderd maximaal. Dat wisten miljoenen Spanjaarden en duizenden buitenlanders die in Spanje vochten. Maar hun getuigenis maakte geen indruk op de Franco-propagandisten.

Dat beangstigt Orwell, omdat daarmee het risico bestaat dat ook de geschiedenis vervalst wordt. Hij zegt daarover: ‘I know it is the fashion to say that most of recorded history is for the most part inaccurate and biased, but what is peculiar to our own age is the abandonment of the idea that history could be truthfully written.’

Als voorbeeld noemt hij het gedeelte in de Encyclopedia Brittanica dat over de Eerste Wereldoorlog gaat. Een groot deel van die beschrijving komt uit zowel Engelse als Duitse bronnen. Een Britse en Duitse historicus zouden het over veel dingen helemaal niet eens zijn, maar ‘there would still be that body of, as it were, neutral fact on which neither would seriously challenge the other.

En juist dat wordt vernietigd door totalitarisme. De nazitheorie ontkent het bestaan van de waarheid, zoals er volgens die theorie ook niet zoiets bestaat als wetenschap. Er is alleen Duitse wetenschap, Joodse wetenschap, enz. Daarop doordenken is een nachtmerrieachtige wereld waarin de Leider of een of andere regerende kliek, niet alleen de toekomst, maar ook het verleden controleert.

Mij boezemt het angst in dat die ontwikkeling ook nu zichtbaar is, de expansiedrift van totalitair China, het bizarre leiderschap van mensen als Trump en Bolsonaro in toch democratische samenlevingen, de slinkse ontwikkelingen in een lidstaat van de Europese Unie als Hongarije.

Gaat het inderdaad alleen over geld en macht, zijn we werkelijk toekomstblind of zien veel mensen door de bomen het bos niet meer?

In het ter gelegenheid van de maand van de filosofie verschenen Kinderen van Apate, over leugens en waarachtigheid van de hand van Alicja Gescinska, benadrukt zij de het belang te revolteren tegen de verlokkingen van de leugen. Noodzakelijk in ons ‘post-truth tijdperk dat wordt gekenmerkt door fact-free politics, nepnieuws, alternatieve waarheden, hoaxen en hele legers virtuele trollen die het internet met desinformatie vullen en vervuilen’.

Ze onderzoekt om te beginnen factoren die van belang zijn om de waarheidsontwaarding van onze tijd te begrijpen. In dat kader noemt ze naast allerlei ontwikkelingen ook factoren als het zogenaamde einde van de expertise. Uit een algemene afkeer van autoriteit is ook een afkeer van expertise voortgekomen. Als aan de mening van een expert in het debat evenveel waarde wordt toegekend als aan willekeurig welke leek of beroemdheid, dan vervaagt de grens tussen feit en fictie, tussen kennis en onwetendheid.

De 17 miljoen Nederlandse virologen zijn daar een mooi voorbeeld van en de klimaatsceptici doen niet voor hen onder.

Gescinska gaat op zoek naar de anatomie van de leugen en komt uiteindelijk tot de volgende beschrijving. De leugen is herkenbaar aan (1) de intentie om te misleiden of te manipuleren middels (2) een (niet-noodzakelijk talige) bewering waarvan men gelooft dat zij onwaar is. De misleiding kan (4) jezelf of anderen betreffen en de bewering die gebruikt wordt, kan (5) verschillende morele statussen hebben: neutraal, immoreel of moreel verantwoord.

Ze toont aan dat leugenachtigheid en waarheid samen kunnen gaan. Een onjuiste opvatting of overtuiging hebben, is niet noodzakelijk een teken van leugenachtigheid. Met een leugen moet altijd de intentie gepaard gaan om iemand te misleiden en de overtuiging dat de verstrekte informatie niet strookt met de werkelijkheid.

De leugen moet niet zomaar als het tegendeel van de waarheid beschouwd worden, maar eerder als het tegendeel van waarachtigheid.

"Waarachtig leven vergt de wil tot waarheid, de wil tot weten."
(uit Alicja Gescinska in Kinderen van Apate)

Een wezenlijk kenmerk van de leugen is de intentie waarmee de bewering gedaan wordt. Waarheid toets je aan feiten, waarachtigheid aan intenties. Waarheid valt wel te koppelen aan waarachtigheid. Waarachtig leven vergt de wil tot waarheid, de wil tot weten.

Een leven waarin de leugen triomfeert is een leven waarin de vrijheid crepeert.

Politieke leugens werken eroderend. Ze hebben een ondermijnend effect op de democratische rechtstaat die onze vrijheden probeert te beschermen. Niet zelden liggen leugens aan de basis van het afnemen van vrijheden (of pogingen daartoe).

En hier is een opvallende parallel met Orwells betoog als Gescinska schrijft dat we dit patroon de laatste jaren opvallend vaak terugvinden aan de uiterst rechtse zijde van het politieke spectrum. Zo worden demografische gegevens over migratie foutief weergegeven om vervolgens te pleiten voor meer beperkingen aan migratie, zelfs als die knagen aan fundamentele rechten en vrijheden die beschermd zijn door internationale verdragen.

Dit mechanisme zie je ook bij het cultiveren van een mythisch volksverleden, zoals gebruikelijk bij rechts-nationalistische populisten. Men fabriceert een verleden dat nooit heeft bestaan om een element van nostalgie onder de bevolking aan te wakkeren. Dat gevoel vormt vervolgens de motor om allerlei zaken te verbieden, die ‘niet bij ons horen’, die geen deel zouden uitmaken van ons erfgoed of onze levensstijl. Met andere woorden de leugen faciliteert onderdrukkende maatregelen waarbij de vrijheid uiteindelijk het onderspit delft.

Gescinska benadrukt de waarde van filosofie en kennis als middel om tot inzicht te komen, waarbij uit je eigen denkkaders treden het begin van alle inzicht is. Zoals Gadamer zei: Der Andere könnte Recht haben.

Zelfkennis, die voortkomt uit zelftwijfel, kritische introspectie, en onjuiste overtuigingen maakt ons niet immuun voor verkeerde opvattingen. Maar zij wakkert in ons wel de vurige wil aan om ons daarvan te bevrijden. En ze doet ons het belang van dat ene belangrijke Hebreeuwse woord begrijpen: hineni: hier ben ik – voor u.

Ze biedt me de hoop dat er nieuwe wegen zijn. Dat de leugen achterhaald kan worden, terrein kan verliezen.

Gescinska biedt me dus een uitweg uit de somberte van het onvermijdelijke van de toekomstblinde mens. Ze biedt me de hoop dat er nieuwe wegen zijn. Dat de leugen achterhaald kan worden, terrein kan verliezen.

Ze toont aan dat de kwaliteit van personen de sleutel is. En daarmee raakt ze een snaar bij mij.

Ben ik een hopeloze romanticus, die wil geloven in een happy end? Nee dat denk ik niet. Want de ontwikkelingen van de afgelopen week laten zien dat verandering mogelijk is.

Wie kon zich voorstellen dat al die miljoenen naamloze slaven waarop hele beschavingen zijn gebouwd, soms toch een naam kregen, omdat bijvoorbeeld de slavenregisters ontsloten zijn, waardoor we de bittere waarheid van het leven van al die mensen onder ogen kunnen en moeten zien. Geschiedenis gebaseerd op feiten. Geschiedenis die niet ontkend kan worden.

Neem de ontroerende beweging die nu ontstaat waarbij zoveel verschillende mensen duidelijk maken dat er rechtsongelijkheid is en dat we niet meer weg kunnen kijken, het verdriet van de ander niet als een bagatel aan de kant kunnen schuiven.

Mensen spreken zich uit, voeren actie, in Amerika, maar hier ook. Een steen in de rivier, die iets verandert aan wie we zijn en hoe we verder met elkaar willen. Dat gaat niet over kopen, niet over geld, maar over dat wat ertoe doet om verder samen te kunnen leven. Dat moet doorwerken in de geest van jonge mensen, de mensen die de wereld van 2027 en daarna gaan maken. Jouw kinderen, mijn kinderen en hun kinderen.

Hartelijke groet,

Elise