Ha John,

Het heeft even geduurd, mijn antwoord, maar het leek me beter je even te laten bijkomen van je jichtaanval en je drukke weekend daarna. Gisteren was ook voor ons een drukke dag ( onze tweede kleindochter was jarig) en op de terugweg uit Nieuwegein zijn we gaan kijken hoe het met mijn schoonzus op de boerderij ging. Dus het werd een latertje. Heerlijk om weer wat mensen te zien. Niet dat het huidige beleid me parten speelt. Ook ik kan heel goed alleen zijn, maar niet te lang. De ontmoeting met de ander is ook een soort vitamine in mijn leven. 

Wat  een wreed lot trof je vrouw zo jong en wat zal het zwaar voor jou en jullie kinderen zijn geweest . Ik weet natuurlijk niet hoe het voor jullie voelde, maar zelf had ik het gevoel dat  de intensieve zorg voor de mensen die in mijn omgeving lang ziek waren, ook ruimte bood om dingen uit te spreken, te zeggen dat je van iemand houdt, je liefde voor de zieke nog te delen, het samenzijn nog te koesteren, zoals jullie deden door beurtelings bij haar te slapen. Wat onverlet laat dat lijden vreselijk is. Van een plotselinge dood wordt vaak gezegd dat mensen die  verkiezen boven een ziekbed en misschien geldt dat ook werkelijk voor degene die gaat sterven, maar ik heb gezien en ervaren wat een ontreddering die veroorzaakt bij de achterblijvers. Dat het soms jaren duurt voor je kunt accepteren dat iemand er niet meer is. 

Je denkoefening is bijzonder. Vroeger was ik erg bang om dood te gaan, dus me een voorstelling maken van een verblijf onder de grond, zou me toen vreselijk bang hebben gemaakt. Na de dood van mijn vader verloren we binnen vier jaar negen mensen in onze directe kring door allerlei doodsoorzaken. Toen kwam de dood zo dichtbij, dat ik er steeds beter mee om leerde te gaan. Nu ben ik al lang niet meer bang. Ik heb de dood leren aanvaarden als het onvermijdelijke einde van een cyclus. Zeker nu steeds meer duidelijk wordt dat  wij minder uniek zijn dan we lang dachten. We ontdekken dat vissen voelen, bomen via  hun wortelstelsels communiceren (wat ik heel ontroerend vind). Het lijkt het me dan ook niet juist te veronderstellen dat mijn levenscyclus een andere is dan die van al die andere levende  organismen. We komen, leven en we gaan. Je zou nu kunnen denken dat ik niet van het leven houd, maar niets is minder waar. Ik laat me graag betoveren en het lijkt me fijn om nog lang te leven. 

Jij schrijft dat je denkt nog vier jaar te leven. Dat klinkt verdrietig, ook al zeg je dat je leven dan wel voltooid is. Ik weet dat de vader van mijn zwager (net als jij arts) ook zo realistisch keek. Hij werd ziek toen hij voor in de zeventig was, gaf zich een prognose van maximaal tien jaar, liet niets doen en stierf een heel eind in de 80. Niet aan de aandoening, maar aan een combinatie van andere ouderdomskwalen, omdat het leven op was. Sluit je de mogelijkheid uit dat je nog zo  betoverd kunt worden door wat er op je pad komt, dat je van die vier jaar nog tien jaar wilt maken? Of kan dat echt niet meer? (Dit is de aartsoptimist in mij, nieuwsgierig naar de volgende ontmoeting, naar wat er om de hoek komt). Als je je leven nu al zo afbakent, doe je jezelf misschien tekort. 

Toen ik mijn kankerbehandelingen achter de rug had kreeg ik van mijn arts  'garantie tot aan de deur'. Dat  zei hij omdat ik hem bedankte dat weer beter was. Ik heb op dat moment besloten ( en gezegd) dat ik toch in ieder geval beter was tot ik weer ziek werd. Ik weet wel dat er altijd een kans blijft dat ik opnieuw ziek word, maar dat zie ik dan wel. Niet dat ik mijn kop in het zand steek, maar ik wil de dagen niet begrenzen ( mijn mateloze kant).
Mijn vader, die in Duitsland te werk is gesteld geweest en daar veel heeft meegemaakt, haalde steevast Nietzsches 'Was mich nicht umbringt, macht mir stärker', aan. En dat ervaar ik ook zo. De kracht die je put uit dat wat ellendig is, maakt je sterker, maakt dat je verdere hindernissen ook kunt nemen. Vroeger heb ik veel jongeren en volwassenen lesgegeven die eigenlijk alles tegen hadden om te slagen. Door mijn eigen ervaringen, durfde ik me veel kwetsbaarder op te stellen, en dat voelden ze. Als zij zich dan open stelden, als we echt tot elkaar kwamen, ze me vertelden wat er allemaal in hun leven was gebeurd, dan werd ik altijd weer geraakt door hun ongelooflijke veerkracht en hun verhalen. Hoewel het ook vaak 'moed met een t' is natuurlijk.

Mensen oordelen  zo makkelijk en zijn zo geneigd de verkeerden te bewonderen. Klinkt aanmatigend, want wie zijn die 'verkeerden'. Maar hoe is het te verklaren dat Amerikanen, zelfs nu het in Amerika zo slecht gaat, Trump nog steeds steunen? Is het gemakzucht, waardoor ze niet meer goed nagaan wat iemand zegt en doet, maar afgaan op de oneliners? Maar waarom liepen ze dan achter iemand als Hitler aan? Toen waren die oneliners of social media er niet?  Moet ik me neerleggen bij het feit dat mensen a priori gaan voor het veilig stellen van dat wat ze hebben of kunnen krijgen? En doe ik dat misschien ook wel? 

Het was fijn te merken dat mensen door corona in het begin weer pas op de plaats maakten, dat er rust kwam, ruimte voor simpelweg aardig zijn voor elkaar en dat mensen de verbondenheid omarmden.. Maar het ongeduld krijgt de overhand, Nu alweer komt er een statement van ouderengroeperingen die bang zijn dat ouderen 'geslachtofferd' worden. Gezeur. Zijn ze vergeten dat ze zelf jong waren? Ik ben het met Aleid Truijens en Marjan Slob eens dat jongeren nu te veel moet inleveren. Jongeren moeten  zich  kunnen ontplooien, moeten onbekommerd verliefd  kunnen worden,  moeten samen kunnen komen, kunnen feesten, niet te veel gehinderd  door zorg om ons, de ouderen die al die kansen gehad hebben. Ik weet dat ze best aan ons denken, maar hun levenshonger is gewoon zo groot, die verdient meer ruimte. Juist daardoor vind ik dat ze niet verantwoordelijk zijn voor mijn welzijn. Dat ben ik gewoon zelf. Ik kan me opsluiten omdat ik bang ben ( wat ik niet ben) of ik neem het risico besmet te raken (wat ik ook liever niet wil) of iets daartussenin ( mijn kleindochters even knuffelen als ik de kans krijg, maar de anderhalve meter en handhygiëne in acht nemen en grote mensenmassa's niet opzoeken).

Eigenlijk hoopte ik ook dat mensen na de plotselinge wending door  het virus meer begrip zouden kunnen opbrengen voor anderen. Ik vond en vind het heel naar dat veel Nederlanders zo makkelijk oordelen over bijvoorbeeld vluchtelingen. Voor mij zijn het individuen die ik ontmoette: de Syrische apotheker uit Aleppo, die hier bij nul moest beginnen, de bakker uit Idlib, die zijn drie winkels moest achterlaten, de automonteur zonder diploma, maar met een schat aan ervaring die hier wordt weggewuifd, de arts die in de thuiszorg kousen bij bejaarden mag aantrekken en kort voor zijn vlucht nog als HIV-deskundige een congres in België toesprak. Maar als het mensen economisch slechter gaat is er straks misschien zelf minder bereidheid tot delen. We zullen het zien. Hier in Twente is veel vanzelfsprekende noaberhulp. Dat is heel mooi. Elkaar bijstaan zonder er woorden aan vuil te maken. Er is ook een verschil tussen wat mensen zeggen en wat ze doen, ook in positieve zin. Mooi vind ik een gemeente als Tubbergen, met de grootste wapendichtheid van Nederland ( jachtwapens vooral), waar veel mensen stemden op de PVV. In diezelfde gemeente hebben een dierbare oud-collega en haar man een bijzondere dressuurpaardenfokkerij. Op een dag zeiden ze tegen elkaar dat de plek zo mooi was, dat anderen ook de kans moesten krijgen om daar van te genieten en zo veranderden ze hun Stable in Stayble, een plek waar naast paarden ook mensen terecht konden om weer in het zadel geholpen te worden. En de collega, slaagde erin om al de vluchtelingen en jongeren een (leer)baan te bezorgen in datzelfde Tubbergen. Dat was eigenlijk geen probleem. De vluchtelingen kookten voor de bejaarden uit het verzorgingshuis. De automonteur vond een baan bij een garage. Twee Syrische jongens met timmerervaring belandden bij een bijzondere meubelmaker en ga zo maar door. Gewoon omdat je dat doet. Misschien hadden ze het in plat Twents wel over die boetenlanders, maar ze sloten ze niet buiten. 

Over buiten gesproken. Mijn uitzicht op de tuin is mooi, maar ik zou ook heel graag dat van jou hebben: Zandvoort (de duinen en de zee).De zee is ver weg in dit deel van het land en ik blijf haar missen, ook na 39 jaar Twente. Mijn man heeft lang geleden een tafel voor me gemaakt met zand en schelpen onder glas en die koester ik. We zijn gelukkig allebei dol op de zee, dus zeker in de zomer zijn we altijd wel ergens een tijdje aan de kust. Word nog even puzzelen dit jaar. 
Heb je The man in the Red Coat van Julian Barnes al gelezen? Dat boek ga ik deze week maar eens lezen, en ik ga Het sterke geslacht ook bestellen. Als ik je nog iets mag aanraden , laat je dan overrompelen door Uit de tijd vallen van David Grossman. Hij vindt woorden voor de dood, Niet sentimenteel, maar hartverscheurend. 'Uit de tijd vallen' is overigens een uitdrukking uit het Nederlands die de schrijver mooi vond. In Twente lees je het nog weleens in een advertentie: hij is oet de tied ekomn. 
Had ik je ook al verteld dat ik kinderboeken verzamel? Voor mijn kleindochters, maar ook omdat ik er zelf veel van houd. Ik weet niet of er jonge kinderen in je omgeving zijn, maar Eva Eland maakte twee betoverende prentenboeken: Als verdriet op bezoek komt en Waar geluk begint. Emoties uitgelegd en verbeeld. Als je in de boekhandel bent moet je er maar eens in bladeren. Ze is Nederlandse maar woont en werkt in Cambridge. 
Tot in de volgende brief,

Hartelijke groet,

Elise